در دومین آموزش از سلسله نوشته های آموزش GIS، شما را با اجزای GIS یا سیستم اطلاعات جغرافیایی آشنا کردیم. این آموزش، سومین آموزش GIS است و می خواهیم شما را با قابلیت های GIS آشنا کنیم. اگر با GIS آشنا نیستید، پیشنهاد می کنیم ابتدا نوشته های زیر را بخوانید:
در دو نوشته قبلی، فهمیدیم که GIS یک سامانه است و گفتیم سامانه، مجموعه‌ای از اجزایی است که با هم کار می‌کنند و هدف مشخصی را دنبال می‌کنند. حال باید بفهمیم که سیستم GIS باید چه قابلیت هایی داشته باشد تا بتواند با استفاده از نقشه ها و اطلاعات جغرافیایی، ما را به هدف برساند. هدف GIS، ساده تر کردن کارها، کاهش هزینه ها و کاهش زمان آنها می باشد. این یعنی سامانه اطلاعات مکانی یا GIS، برای آسان کردن فرآیند برنامه ریزی و تصمیم گیری و نیز افزایش بهروری به کمک ما می آید.
یک سیستم اطلاعات جغرافیایی، پنج فعالیت اصلی زیر را باید انجام دهد:
در ادامه در مورد هریک از این قابلیت های GIS، توضیح مختصری آورده می شود و در فرآیند آموزش با وظایف GIS یا همان قابلیت های GIS بیشتر آشنا خواهیم شد.
اولین و ساده ترین قابلیت از قابلیت های GIS، امکان ورود اطلاعات به سامانه GIS می باشد. قبل از آن که اطلاعات مکانی بتوانند وارد سامانه جی آی اس شده و مورد استفاده قرار گیرند، می بایست این اطلاعات به قالب و ساختار رقومی (به انگلیسی Digital) قابل قبول سیستم GIS، تبدیل شوند. منابع تولیدکننده اطلاعات مورد نیاز یک سیستم اطلاعات جغرافیایی به شرح زیر می باشند:
استفاده از انواع داده و اطلاعات مورد نیاز یک پروژه GIS، نیازمند تبدیل و دستکاری آن اطلاعات به منظور قابل استفاده نمودن آن ها در نرم افزار GIS می باشد. به عنوان مثال، اطلاعات مکانی در استانداردهای مختلف وجود دارند و به منظور استفاده از آن ها در GIS می بایست این اطلاعات پیش از یکپارچه سازی در محیط نرم افزار GIS، به یک استاندارد واحد تبدیل شوند. پس یکی دیگر از قابلیت های GIS، امکان تغییر اطلاعات وارد شده به سامانه GIS می باشد. امکاناتی که توسط آن کاربران بتوانند نقشه ها و اطلاعات توصیفی را دستکاری کرده و تغییر دهند.
برای پروژه های GIS کوچک، امکان ذخیره سازی و مدیریت اطلاعات مکانی در قالب فایل ها وجود دارد اما هنگامی که حجم اطلاعات جغرافیایی زیاد باشد و هم چنین تعداد کاربران سامانه GIS از یک نفر فراتر می رود، بهترین روش برای مدیریت اطلاعات مکانی، استفاده از سیستم مدیریت پایگاه داده می باشد.
این سیستم به منظور ذخیره سازی، سازماندهی و مدیریت اطلاعات جغرافیایی در GIS مورد استفاده قرار می گیرد.
یک پایگاه داده ایجاد می شود و چون داخل آن، اطلاعات مکانی (یا همان اطلاعات جغرافیایی) وارد می شود، آن را پایگاه داده مکانی (به انگلیسی Geodatabase) می نامند. عبارات دیگر مثل بانک اطلاعات جغرافیایی یا پایگاه داده جغرافیایی یا ژئودیتابیس نیز در متون فارسی به جای پایگاه داده مکانی به کار برده می شود. همچنین در متون انگلیسی از Spatial Database نیز استفاده می شود.
پایگاه داده مکانی در یک سامانه GIS، حاوی نقشه ها یا همان اطلاعات جغرافیایی به همراه اطلاعات توصیفی می باشد.
به عبارتی دیگر، یکی از قابلیت های GIS، توانایی مدیریت اطلاعات موجود در فایل ها و یا پایگاه های داده می باشد.
هر سیستم رایانه ای می بایست مجهز به قابلیت هایی باشد که بتواند پرسش های کاربران را پاسخ دهد و اطلاعات مناسب برای تصمیم گیری را در اختیار قرار دهد. برای مثال در سیستم آموزشی یک دانشگاه، باید این امکان وجود داشته باشد که پرسش ساده زیر پاسخ داده شود:
دانشجویانی که درس آمار و احتمالات را در ترم پیش گرفته اند، چند نفر هستند و چند نفر از آن ها نمره قبولی گرفته اند؟
بدیهی است که یک کارشناس آموزش در دانشگاه نیاز دارد پاسخ این پرسش را بداند تا بتواند تصمیم بگیرد آیا برای ترم آتی، درس آمار و احتمالات را ارایه نماید یا خیر؟
سیستم اطلاعات جغرافیایی نیز یک سیستم رایانه ای است. لذا می بایست این قابلیت را در اختیار کاربر قرار دهد تا بر اساس اطلاعات مکانی و توصیفی ذخیره شده در فایل ها یا پایگاه داده جغرافیایی، پرسش های موردنظر خود را مطرح کنند و جواب مناسب نیز دریافت نماید. امکان طرح پرس و جوها، از دیگر قابلیت های GIS است.
انواع پرس و جوها در یک سیستم اطلاعات جغرافیایی، به شرح زیر می باشند:
این پرسش ها بر اساس اطلاعات مکانی و اطلاعات موجود در پایگاه داده GIS صورت می پذیرند. به عنوان نمونه می توان به جستجوی پمپ بنزین ها در یک شهر اشاره نمود.
این پرسش ها بر اساس اطلاعات توصیفی ذخیره شده در پایگاه داده برای هر عارضه صورت می پذیرند. به عنوان نمونه می توان به یافتن سینما سپاهان در شهر اصفهان اشاره نمود.
به هر یک از اشیای موجود در جهان که بر روی یک نقشه نمایش داده می‌شود، عارضه گفته می شود.
این پرسش ها بر اساس معرفی یک شرط به عنوان معیار پرسش، صورت می پذیرند. به عنوان نمونه می توان به جستجوی املاکی در سطح شهر که عوارض شهرداری را پرداخت نکرده اند، اشاره نمود.
این پرسش ها بر اساس پارامترها و اطلاعات متغییر در یک بازه زمانی مشخص انجام می شوند. به عنوان نمونه می توان به انجام پرسش به منظور بررسی روند تغییرات میزان بارش یک حوزه آبریز در طی چندین سال گذشته، اشاره نمود.
این پرسش ها به صورت ترکیبی از پرسش های مکانی، توصیفی و شرطی انجام می شوند.
همان طور که گفتیم، سامانه اطلاعات جغرافیایی، به کمک ما می آید تا بتوانیم تصمیمات درست تری را بگیریم. موقعی ما می توانیم تصمیم درستی بگیریم که علاوه بر اطلاعات، نتایج بررسی و تجزیه و تحلیل اطلاعات را هم در دسترس داشته باشیم. لذا هر سامانه رایانه ای اعم از سامانه GIS نیز باید بتواند قابلیت هایی برای تجزیه و تخلیل اطلاعات در اختیار کاربران قرار دهد. یک مثال می زنیم تا این مورد از قابلیت های GIS، بهتر مشخص شود.
فرض کنید امروز صبح می خواهید از خانه به محل کارتان بروید، به سادگی از نقشه گوگل یا اپلیکیشن Waze استفاده می کنید و این ابزارها با استفاده از اطلاعات جغرافیایی (معابر شهر) و نیز اطلاعات ترافیکی، به شما می گویند که از کدام مسیر بروید، زودتر به محل کار می رسید. اگر این اپلیکیشن ها، اطلاعات محدوده طرح ترافیک شهر را در اختیار داشته باشند، با تجزیه و تحلیل مسیر پیشنهاد شده و همپوشانی آن با محدوده طرح ترافیک می تواند به شما بگوید که اگر مجاز به ورود به محدوده طرح نیستید، می توانید از کدام مسیر دیگر به محل کار بروید.
این یک نمونه ساده از تجزیه و تحلیل اطلاعات مکانی می باشد. مهم ترین قابلیت که در تجزیه و تحلیل اطلاعات جغرافیایی مورد استفاده قرار می گیرد، قابلیت همپوشانی می باشد.
در سامانه GIS، اطلاعات جغرافیایی به صورت لایه های مجزا نمایش داده می شوند. ترکیب لایه های اطلاعاتی مختلف در GIS، تحت عنوان همپوشانی شناخته می شود. در حالت بسیار ساده، این مفهوم به امکان نمایش چند لایه اطلاعاتی بر روی همدیگر اشاره می کند.
به مجموعه ای از عوارض هم نوع که بر روی یک نقشه نمایش داده می شوند، یک لایه نقشه می گویند. مثلا املاک یک شهر، می توانند در یک لایه از نقشه نمایش داده شوند و معابر شهر نیز در یک لایه مجزای دیگر قرار گیرند.
در مفهوم وسیع تر، همپوشانی به ترکیب چند لایه اطلاعاتی بر اساس معیار های تعریف شده توسط کاربر و تولید یک لایه اطلاعاتی جدید اشاره دارد. به عنوان نمونه می توان اطلاعات مربوط به نوع خاک، نوع پوشش گیاهی، شیب زمین و … را به منظور بررسی امکان وقوع سیل در یک منطقه با یکدیگر ترکیب کرده و مناطق دارای پتانسیل در این خصوص را تحت یک لایه اطلاعاتی جداگانه، نمایش داد.
یکی از ویژگی های نقشه ها این است که مفاهیم را به صورت تصویری بیان می کنند و ذهن انسان با تصاویر به سرعت ارتباط برقرار می کند. یکی از قابلیت های GIS، امکان نمایش اطلاعات می باشد. در یک سامانه اطلاعات مکانی، نیز، حاصل هر یک از چهار قابلیت یاد شده، اطلاعاتی است که باید به نمایش گذاشته شوند و سامانه GIS باید بتواند این اطلاعات را در قالب نقشه ها به نمایش بگذارد. این اطلاعات به صورت انواع نقشه های گرافیکی، تصاویر، نمودارها و نقشه های موضوعی به نمایش در می آیند.
اگر به GIS علاقمند شدید و می خواهید درباره آن بیشتر بدانید اینجا چند منبع را به شما معرفی می کنم.
پرسش های پرتکرار GIS
کار اصلی سامانه اطلاعات مکانی یا GIS این است که سازمان ها، کسب و کارها و افراد را در برنامه ریزی و تصمیم گیری کمک کند.
این کار با اطلاعات مکانی و نقشه ها و اطلاعات توصیف کننده آنها امکان پذیر می شود. پس هر جا که خواستیم از جی آی اس استفاده کنیم باید نقشه هایی مربوط به آن سازمان یا کسب و کار را در دسترس داشته باشیم.
مثلا یکی از تصمیماتی که شهرداری ها می گیرند این است که کدام معابر شهر را آسفالت کنند و برنامه ریزی کنند که در بودجه سال آتی، چقدر پول برای بهبود کیفیت آسفالت شهر در نظر بگیرند. اگر نقشه به روز معابر شهر وجود داشته باشد (یعنی همان اطلاعات مکانی یا اطلاعات جغرافیایی) و نیز مشخص باشد که میزان خرابی، ترک خوردگی، چاله و حفره و… هر معبر چقدر است (یعنی همان اطلاعات توصیفی) پس می توان با GIS این اطلاعات را تجزیه و تحلیل کرد و روی یک نقشه نشان داد کدام معابر شهر در اولویت 1، کدام در اولویت 2 و کدام در اولویت 3 برای ترمیم آسفالت قرار دارند.
واژه GIS سر نام سه واژه Geographic Information System است. البته به جای Geographic از واژه Geospatialنیز استفاده می شود. در این باره به طور کامل در مقاله توضیح داده ایم. وارد شوید و مقاله را کامل بخوانید.
GIS در زندگی روزمره مردم کاربرد دارد
احتمالا شما هم از تاکسی های اینترنتی، سرویس های تحویل غذا و مرسولات و همین طور اپلیکیشن های مسیریابی و گردشگری و یا ده ها مورد دیگر شبیه به این ها استفاده کرده باشید. این ها هم به نوعی یک GIS محسوب می شوند.
GIS در سازمان های دولتی کاربرد دارد
بیشترین کاربرد GIS در سازمان های بزرگ و دولت هاست. GIS در شهرداری ها، استانداری ها، فرمانداری ها، آب و فاضلاب، برق، گاز، مخابرات، منابع طبیعی و… کاربرد دارد و با استفاده از نقشه ها کارهای سازمان ها را آسان و سریع می کند.
GIS در مدیریت کسب و کارها کاربرد دارد
امروزه GIS در کسب و کارهای بزرگ و کوچک استفاده می شود تا با تحلیل مشتریان، تامین کنندگان، رقبا و… بتوان سودآوری یک شرکت را افزایش داد.
به طور کلی GIS یک سیستم پشتیبان تصمیم گیری است. هر جا قرار باشد یک تصمیم گرفته شود و در آن جا بتوان نقشه ها و داده های مکانی و اطلاعات جغرافیایی را استفاده کرد، پس می توان از GIS استفاده کرد تا تصمیمات بهینه تری بگیریم که منجر به کاهش هزینه، کاهش زمان و افزایش بهره وری و بهبود کیفیت زندگی شود.
مثلا وقتی می خواهید از منزل به محل کار بروید می خواهید تصمیم بگیرید از چه مسیری بروید تا سریع تر برسید. پس وقتی دارید از اپلیکیشن های مسیریابی استفاده می کنید یعنی دارید از GIS برای یک تصمیم گیری درست استفاده می کنید. قطعا اگر نقشه معابر شهر و نیز اطلاعات ترافیک شهر وجود نداشت نمی توانستید از GIS در این تصمیم گیری استفاده کنید.
جی ای اس یک نرم افزار نیست و یک سیستم است. بخشی از GIS را نرم افزارها تشکیل می دهند. نرم افزارهایی مثل نرم افزار ArcGIS یا نرم افزار QGIS از جمله نرم افزارهای GIS هستند. البته امروزه نرم افزارهای Web GIS و اپلیکیشن های Mobile GIS نیز در زمره نرم افزارهای نوین GIS هستند.
جی آی اس یک سیستم یا سامانه است که از 5 بخش نرم افزار، سخت افزار، داده ها و نقشه ها، کاربران و روش ها تشکیل شده است. وارد مقاله شوید و در این خصوص بیشتر بخوانید.
نقشه ها در GIS دارای انواع مختلف برداری و رستری هستند. با فرمت های مختلف ارایه می شوند. اما معروفترین فرمت برای نقشه های GIS برداری، فرمت Shapefile و معروفترین فرمت برای نقشه GIS رستری، فرمت tiff می باشند.
رشته GIS در کشور ما در دو گروه علوم فنی و مهندسی و علوم انسانی در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا وجود دارد. در رشته GIS گروه فنی مهندسی، این رشته زیر مجموعه رشته مهندسی نقشه برداری و در گروه علوم انسانی زیرمجموعه رشته جغرافیاست.
برای آموزش GIS راه های مختلفی وجود دارد. جستجو در گوگل، خواندن کتاب های GIS، مشاهده فایل های ویدیویی رایگان، شرکت در کلاس های حضوری، استفاده از پکیج های آموزشی و حضور در رشته GIS می تواند انواع راه های مختلف باشند. ما در سایت GISPlus یک دوره رایگان آموزش GIS برایتان فراهم کرده ایم.
کتاب های GIS مختلفی وجود دارند. در بین کتاب های لاتین کتاب Introduction to Geographic Information Systems نوشته آقای چانگ معروف است و در دانشگاه های مطرح دنیا تدریس می شود. همین کتاب را در ایران نیز با اندکی دخل و تصرف ترجمه کرده اند. برای نمونه کتاب سیستم های اطلاعات جغرافیایی ترجمه و تالیف دکتر سیدرضا حسین زاده را نیز می توانید بخوانید
اگر برای شروع یادگیری GIS جدی هستید و نیاز به راهنمایی دارید، درخواست مشاوره ثبت کنید. ما با شما تماس می گیریم و کمک تان خواهیم کرد.
دانلود پس از خرید
روش‌های پرداخت
پشتیبانی آنلاین
دسترسی دائم به فایل‌ها
خرید با کیف پول
آموزش رایگان GIS
3,900,000 تومان
600,000تومان – 1,400,000تومان
2,900,000تومان – 3,800,000تومان
اصفهان، میدان ارتش، بلوار کشاورز، رو به روی بانک ملی، ساختمان سپاهان،طبقه دو، واحد 2
از شنبه تا چهارشنبه 9 تا 17
تمامی حقوق این سایت متعلق به شرکت بهین رایانش آزاد است. این سایت در زمینه آموزش GIS، مشاوره GIS و تولید سامانه های مکانی تحت وب و موبایل، فعالیت می‌کند.
اگر به GIS علاقمند هستید، پیشنهاد می کنم به جای گشت و گذار در سایت های مختلف و هدر دادن زمان خودتان و سردرگمی بیشتر، دوره رایگان آموزش GIS که حاصل تجارب سالیان گذشته من در زمینه اجرای پروژه های GIS در سازمان ها است را مشاهده نمایید.
