اگر از متخصصین GIS بپرسید که چکار انجام می‌دهند، بیشتر آنها نمی‌توانند براحتی توضیح دهند که کارشان دقیقا چیست و آیا مهارت آنها می‌تواند در کسب و کار شما مورد استفاده قرار گیرد یا خیر. لازمه آنکه بتوانیم از مزایای GIS بهرمند شویم آن است که ابتدا درک عمیقی از چیستی آن پیدا نماییم. متاسفانه اگر در اینترنت به دنبال این موضوع بگردید، با انبوهی از تعاریف و نوشته‌هایی مواجه می‌شوید که بصورت آکادمیک تعاریفی را ارایه نموده‌اند. در طی یک دهه فعالیت در زمینه GIS، افراد زیادی را چه در سطح کارشناس و چه در سطح مدیر دیدم که تعریف درستی از GIS و کاربرد آن پیدا نکرده‌اند و به همین خاطر نتوانسته‌اند به درستی از مزایای یک سامانه اطلاعات جغرافیایی در سازمان و یا کسب و کار خود، بهرمند گردند. لذا بر آن شدیم تا به عنوان اولین نوشته در +GIS، به توضیح سامانه اطلاعات جغرافیایی به زبان ساده بپردازیم. قبل از آنکه با سیستم اطلاعات جغرافیایی آشنا شویم بهتر است نگاهی جامع به برخی مفاهیم داشته باشیم تا بتوانیم دید مناسبی نسبت به یک سامانه اطلاعات جغرافیایی پیدا نماییم. در ابتدا برخی واژگان اساسی که بکار خواهیم برد را تعریف می‌کنیم.
سیستم یا سامانه
سیستم یا سامانه (به انگلیسی System)، مجموعه‌ای از اجزایی است که با هم کار می‌کنند و هدف مشخصی را دنبال می‌کنند. هر سیستم دارای سه بخش ورودی، پردازش و خروجی می باشد.
در هر سیستم، چیزهایی به عنوان ورودی، وارد می شوند و روی آنها کارهایی انجام می شود و در نهایت یک نتیجه را برای ما به دنبال خواهد داشت. برای مثال، اتومبیل، یک سیستم می باشد که یکی از ورودی های آن، سوخت می باشد. کاری که اتومبیل انجام می دهد، سوزاندن سوخت و تبدیل آن به انرژی حرکتی است و نتیجه آن، حرکت می باشد.
داده
داده‌ها (به انگلیسی Data)، مواد خام می‌باشند که پیش از اینکه تبدیل به چیزهای مفیدی شوند، نیازمند طی فرآیندها و مراحلی می‌باشند. داده‌ها بسیار کلی می‌باشند و هر چیزی را شامل می‌شوند. مانند: اعداد، حروف، نمادها و… . داده‌ها به خودی خود هیچ کاربرد و ارزشی ندارند. برای مثال عدد 20، یک داده می‌باشد که فاقد معنا و مفهوم است و مشخص نیست که دقیقا چیست. داده ها به عنوان ورودی سیستم ها مورد استفاده قرار می گیرند.
اطلاعات
اطلاعات (به انگلیسی Information)، عبارتند از داده‌هایی که پس از طی فرآیندهایی، معنی‌دار می‌شوند. جهت تبدیل داده‌ها به اطلاعات، باید تغییرات و یا اصلاحاتی روی آنها صورت داده شود. به این تغییرات و اصلاحات، پردازش (به انگلیسی Process) گفته می‌شود. اطلاعات، دارای معنا و مفهوم هستند و مانند داده‌ها، مبهم و غیر قابل فهم نیستند. برای مثال می‌گوییم عدد 20 نمره درس ریاضی دانش‌آموزی با نام علی امیری می‌باشد. اینک ما در مورد نمره درس ریاضی علی امیری، اطلاع داریم. اطلاعات به عنوان خروجی سیستم ها می باشند.
دانش
دانش (به انگلیسی Knowledge)، عبارت است از مجموعه دانستنی‌هایی که برای تصمیم‌گیری، از آنها بهره گرفته می‌شود. عبور و گذر از اطلاعات به دانش، محتاج در کنار یکدیگر نهادن هدفدار قطعات پراکنده اطلاعات می‌باشد. برای مثال، با گردآوری نمرات دروس مختلف دانش‌آموز علی امیری، می‌توان نسبت به وضعیت تحصیلی وی، دانش پیدا نمود. برای تبدیل اطلاعات به دانش، سامانه‌ها به کمک ما خواهند آمد تا کار ما را سریعتر و راحتتر کنند.
در تصویر زیر، وضعیت هریک از اصطلاحات توضیح داده شده را مشاهده می‌نمایید.
همانطور که در تصویر مشاهده می‌نمایید، داده‌ها در پایین‌ترین سطح قرار دارند. در این سطح، معنا و مفهوم وجود ندارد. پس از انجام پردازش لازم بر روی داده‌ها، اطلاعات از آنها حاصل می‌شوند که معنا و مفهوم پیدا کرده‌اند. در جهان امروز، اطلاعات، منشا قدرت تلقي مي‌گردند. اطلاعات تا زمانی که به دانش تبدیل نشوند، نمی‌توانند ما را در تصمیم‌گیری‌ها، پشتیبانی نمایند. اینجاست که نقش سامانه‌ها مطرح می‌گردد. در حقیقت، سامانه‌ها به منظور تبدیل اطلاعات به دانش و آگاهی، مورد استفاده قرار می‌گیرند. دستیابی به اطلاعات برای هر شخص یا سازمان، به پنج نیاز آنها پاسخ می‌دهد:
برنامه‌ریزی:
در مرحله برنامه‌ریزی، اطلاعات، بسیار با ارزش هستند؛ زیرا بعنوان یک فاکتور مهم در فرآیند تصمیم‌گیری محسوب می‌شوند.
ثبت:
برای برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری، نیازمند ثبت و ضبط اطلاعات هستیم.
کنترل:
اطلاعات می‌بایست به ما کمک کنند تا هرآنچه که منجر به بهبود و یا پسرفت سیستم می‌شود را بشناسیم نه اینکه آن را پیش‌بینی کنیم.
اندازه‌گیری:
عملکرد سازمان، می‌بایست از طریق اطلاعات موجود، تجزیه و تحلیل و اندازه گیری شود.
تصمیم‌گیری:
از آنجاییکه اطلاعات می‌توانند به دانش تبدیل شوند، لذا همواره می‌توانند به عنوان یک فاکتور پشتیبان تصمیم‌گیری، مطرح باشند.
در سازمان‌ها معمولا از سه رکن اساس زیر به منظور تصمیم‌گیری استفاده می‌شود:
بسياري از اطلاعات، به نوعي به مكان و موقعيت زميني مرتبط می‌باشند. به این اطلاعات، اطلاعات جغرافیایی (به انگلیسی Geo Information) و یا اطلاعات مکانی (به انگلیسی Geospatial Information) گفته می‌شود. امروزه، اطلاعات جغرافیایی یا اطلاعات مکانی یکی از مهم‌ترین و کلیدی‌ترین منابع مورد نیاز برای مدیریت، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری به شمار می‌روند. اهمیت این اطلاعات تا حدی افزایش یافته است که از آنها به عنوان رکن چهارم در تصمیم‌گیری، یاد می‌شود.
بدیهی است، سازمان‌هایی که از اطلاعات مکانی در امر تصمیم‌سازی بهره می‌برند، می‌توانند تصمیم آگاهانه‌تری را نسبت به سایرین، اتخاذ نمایند.
داده جغرافیایی چیست؟
اگر به هرم قبلی نگاهی بیاندازید، در پایین‌ترین سطح، ما داده‌های جغرافیایی یا داده‌های مکانی را خواهیم داشت. داده جغرافیایی عبارت است از موقعيت پدیده‌ها، برحسب مختصات جغرافيايي یا همان طول و عرض جغرافیایی. برای مثال، آدرس‌ها و مختصات، می‌توانند به عنوان داده‌های جغرافیایی در نظر گرفته شوند. به اعداد زیر دقت کنید:
35.691317, 51.3719313
35.6913456, 51.3718088
35.6913608, 51.3717369
35.6913042, 51.3716210
35.6913519, 5137153100
35.6911822, 51.3716011
این اعداد، چند مختصات جغرافیایی می باشند که فاقد معنا و مفهوم هستند. ما واقعا نمی دانیم که این مختصات واقعا چه هستند. پس به این مختصات، داده های جغرافیایی می گوییم.
اطلاعات جغرافیایی چیست؟
در سطح دوم، اطلاعات جغرافیایی یا اطلاعات مکانی را خواهیم داشت. این اطلاعات، شکل معنادار داده‌های جغرافیایی می‌باشند. برای مثال، یک ملک را تصور کنید که مختصات گوشه‌ها آن را داریم و اکنون با استفاده از مختصات گوشه‌های آن، یک چندضلعی را ترسیم کرده‌ایم. در حال حاضر، ما دارای اطلاعات جغرافیایی در خصوص یک ملک بر روی زمین، هستیم.
به تصویر فوق دقت نمایید، همان داده های جغرافیایی که مختصات بدون معنا بودند را رسم کرده ایم و نقاط را به هم متصل نمودیم. اینک یک پارسل (به انگلیسی: Parcel) تشکیل شده است. داده های جغرافیایی در حال حاضر دارای معنا و مفهوم شده اند و ما اطلاعات جغرافیایی را بدست آورده ایم. اطلاعات جغرافیایی در بیشتر بصورت نقشه، تصاویر و نمودارها نمایش داده می‌شوند. برای تبدیل اطلاعات جغرافیایی به دانش، می‌بایست از سیستم اطلاعات جغرافیایی استفاده نماییم.
سامانه اطلاعات جغرافیایی چیست؟
سيستم اطلاعات جغرافيايي یا سامانه اطلاعات مکانی (به انگلیسی Geographic Information System یا Geospatial Information System) که به اختصار، GIS نامیده می‌شود، يک سيستم رایانه‌ای براي مديريت و تجزيه و تحليل اطلاعات جغرافیایی است. در حقیقت با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، ما می‌توانیم با مدیریت و تجزیه و تحلیل اطلاعات جغرافیایی، آنها را به دانسته‌های موثر در تصمیم‌گیری، تبدیل نماییم. سیستم اطلاعات جغرافیایی باید قابلیت‌های زیر را داشته باشد:
امیدواریم با توضیحاتی که ارایه کردیم توانسته باشیم به سادگی شما را با مفهوم GIS، آشنا کرده باشیم. ما در طول روز، تصمیم های مختلفی می گیریم. از ساده تا پیچیده. GIS با استفاده از نقشه ها که همان اطلاعات جغرافیایی هستند به ما کمک می کند تا تصمیم درست تری را بگیریم. بنابراين، سيستم اطلاعات جغرافیایی، با توسعه سريع و شگرف خود، قابليت و توانايي تهيه و پردازش داده هاي متنوع و حساس مورد نياز در برنامه‌ريزي‌هاي مختلف را فراهم می‌آورد.
آیا می دانسید که؟
خالق ما در ذهن ما یک GIS نیز قرارداده و ما در بیشتر مواقع در حال استفاده از آن هستیم! همینکه هنگام حرکت در معابر سطح شهر سعی می کنیم همواره کوتاهترین مسیر را انتخاب کنیم و یا هنگام خرید سعی می کنیم تا نزدیکترین فروشگاه متناسب با معیارهایمان را انتخاب کنیم، در حقیقت داریم از GIS ذهنمان استفاده می کنیم.
اینک نوبت شماست:
نوشته فوق، حاصل تجارب چند ساله ما هستند. ما آموخته ایم که همواره نیازمند تجربه و تکامل هستیم و نوشته ما نیز خالی از ایراد و اشکال نیست. دوست داریم شما خواننده گرامی با بیان دیدگاه های خود، به ما و سایر خوانندگان، کمک نمایید.
